Көмірсулар.Глюкоза

Көмірсулардың маңызды өкілдері, олардың жіктелуі, құрамы, құрылысы мен атаулары жайлы  мағлұмат алады.

Глюкозаның физикалық,химиялық қасиеттерін білетін болады.

Топқа бөлу:

1. Тапсырма: Қызығушылықты ояту: «Сұрақ-жауап» жұптық жұмыс

2.Топтық жұмыс. Мағынаны ашу: «Құпия сөздің құлпын аш»

3.Жұптық жұмыс  «Кім жылдам»

4.Сабақты бекіту:Көмірсулардың жеке өкілдері «Сематикалық карта»

Қызығушылықты ояту:

I.«Сұрақ-жауап»-ойыны

Үй тапсырмасын тексеру.

 І-тапсырма. Сұрақ –жауап.

1. Этилацетаттың екі изомерінің құрылым формуласын жазып, қосылыстарды атаңдар.

2. Этилформиаттың екі гомологының құрылым формуласын жазып, қосылыстарды атаңдар.

3. Органикалық заттардың қай класының қосылыстары күрделі эфирлерге изомер болып табылады?

4. Майлар деп қандай қосылыстарды айтады?

5. Организмде май қандай өзгеріске ұшырайды?

6. Біраз сақтағанда майдың иісі өзгеріп, дәмі бұзылатыны нелііктен?

7. Сабын қалай түзіледі? Сәйкес реакция теңдеуін жазыңдар.

8. Кермек суда сабын неге нашар көпіреді? Реакцияның молекулалық және иондық теңдеулерін жазыңдар.

ІІ-тапсырма. Өзіндік жұмысы

І-деңгей

1. Этиленнен қалай этилацетат алуға болады? Сөйкес реакция теңдеулерін жазыңдар.

2. Кальций карбидінен этан қышқылының этил эфирін қалай алуға болады? Сәйкес реакция теңдеулерін жазыңдар.

ІІ-деңгей

1. Мына қосылыстардың құрылым формулаларын жазындар

а) сірке қышқылының этил эфирі; ә) диэтил эфирі;

б) пропан қышқылының метил эфирі;в) пропион қышқылының метил эфирі;

г) метилэтил эфирі,

2. Эфирлену және гидролиздену реакциясы деп қандай реакцияны айтады? Метилбензоаттың алыну және гидролиздену реакцияларының теңдеулерін жазыңдар. Реакциялардың өнімдерін атаңдар.

ІІІ-деңгей

1. Этилформиаттың түзілу реакциясы теңдеуін жазыңдар. Химиялық тепе-теңдікті:

а) күрделі эфир түзілу жағына; ә) гидролиздену реакциясы жағына

ығыстыру үшін қандай жағдайлар тұғызу қажет екенін айтып түсіндіріңдер.

2. Төмендегі өзгерістерді орындауға мүмкіндік беретінреакция теңдеулерін жазыңдар: метан  → ацетилен →ацетальдегид → сірке қышкылы → этилацетат.

ІV-деңгей

1. Құрамы С₄Н₈О₂-ге сай екі заттың біреуі натрий карбонатынан көмірқышқыл газын ығыстырады. Ал екіншісі, бұл карбонатпен әрекеттеспейді, бірак қыздырғанда натрий гидроксидінің ерітіндісімен әрекеттесіп тұз бен спирт түзеді. Осы екі қосылыстың құрылым формулаларын жазып сәйкес реакция теңдеулерін құрыңдар.

2. С₄Н₈О₂ затын гидролиздегенде сулы ерітіндісі қышқыл орта беретін А заты мен ерітіндісі бейтарап Б заты түзіледі. А және Б заттарының екеуі де белсенді металдармен В газын түзе әрекеттеседі. А және Б косылыстарындағы көміртек атомдарының сандары өзара тең. Бастапкы С₄Н₈О₂ затының кұрылым формуласын жазыңдар.

3. Қүрамы С₅Н₁₀О₂ қосылысы гидролизденгенде А және Б заттары түзіледі. Бұл екі затта белсенді металдармен түссіз, жанғыш В газын түзе әрекеттеседі. А затының Б затынан айырмашылығы ол сілтілерде жақсы ериді. Б заты натрий дихроматымен тотықпайды, тұз қышқылымен алкилхлорид түзе әрекеттеседі. А затының құрамында тек қана бір көміртек атомы бар екені белгілі. С₅Н₁₀О₂ затының құрылысын анықтаңдар.

II.Топтық жұмыс «Құпия сөздің кілтін аш»,топ ережелерін сақтауды еске саламыз.Топ басшысы,хатшысы сайланады.

І-тапсырма. Сұрақ-жауап.

1. Көмірсулардың биологиялық маңызы қандай?

2. «Көмірсу» атауы қайдан шыққанын түсіндіріңдер.

3. Көмірсулар деп кандай заттарды айтамыз және олар қалай жіктеледі?

4. Көмірсулардың әр түріне: моносахаридтерге, дисахаридтерге, полисахаридтерге мысалдар келтіріңдер.

5. Глюкозаны не себепті альдегид-спирт деп атайды?

6. Глюкозаны кандай заттардан алады?

7. Глюкозаның физикалык касиеттерін айтып беріңдер.

8. Глюкозаның химиялық касиеттерін топтарға бөліп карастыру себебі недедеп ойлайсыңдар?

ІІ-тапсырма. Өзіндік жұмысы.

І-деңгей

1. Глюкозаның табиғатта түзілу және глюкозаны өнеркәсіпте алу процестерін сипаттаңдар.

2. Глюкозаның сірке қышқылымен түзетін толық эфирінің құрылым формуласын жазыңдар.

ІІ-деңгей

1. Глюкозаның ерітіндісін:

а) формальдегидтің ерітіндісінен; ә) глицериннің ерітіндісінен калай айыруға болады? Реакциялардың жүру жағдайларын көрсетіп сипаттаңдар.

2. Глюкоза ашыған кезде және бұлшық ет шаршап жұмыс істегенде сүт қышқылы

СН₃—СН(ОН)—СООН түзіледі. Сүт қышқылының:

а) натриймен; ә) натрий гидроксидімен реакцияласу теңдеулерін жазыңдар. Реакция нәтижесінде түзілетін заттар бірдей ме, әлде әр түрлі ме?

ІІІ-деңгей

1. Кестені толтырып пентозаларды сипаттаңдар:

ІV-деңгей

1. Томендегі айналуларды:

а)  крахмал → глюкоза → этанол →ацетальдегид → сірке қышқылы → сірке этил эфирі→ натрий ацетаты;

ә) СО₂→ глюкоза → крахмал → глюкоза → этил спирті → этилен → полиэтилен → СО₂

орындауға мүмкіндік беретін реакция теңдеулерін құрастырыңдар. Реакциялардың жүру жағдайларын көрсетіп, типтерін анықтаңдар.

Дұрыс жауап көрсетіледі.Топ бірін-бірі критеримен бағалайды.

III. «Кім жылдам»есептер шығару

1. 500 мл спирт (r=0,8 г/мл) алу үшін жұмсалатын глюкозаның массасы

Шешуі: C₆Н₁₂О₆ → 2C₂Н₅ОН  + 2СО₂

2М(C₂Н₅ОН) = 92 г/моль

М(C₆Н₁₂О₆) = 180 г/моль

m (C₂Н₅ОH) =500 мл · 0,8 г/мл= 400 г

х г C₆Н₁₂О₆—- 400 г C₂Н₅ОH

180 г C₆Н₁₂О₆ —-  92 г C₂Н₅ОH

2. Глюкозаның тотығу реакциясының термохимиялық теңдеуі 

С₆Н₁₂О₆ +6О₂→6СО₂ +6Н₂О+2926 кДж егер 731,5 кДж жылу бөлінген  болса, жұмсалған отегінің (қ.ж.) көлемі

Шешуі: С₆Н₁₂О₆ + 6О₂ → 6СО₂ + 6Н₂О + 2926 кДж

V(О₂) =  134,4 л/моль

х л О₂   —— 731,5 кДж

134,4 л О₂ —- 2926 кДж

3. 16 г метил спиртін толық жаққанда түзілетіндей газ алу үшін, спирттік ашу үшін қажет глюкозаның массасы

Шешуі: 2CН₃ОН+ 3О₂ → 2СО₂ + 4Н₂О

2М(CН₃ОН) = 64 г/моль

2М(CО₂) = 88 г/моль

х г СО₂—- 16 г CН₃ОН

88 г СО₂  —-  64 г CН₃ОН

C₆Н₁₂О₆ → 2C₂Н₅ОН  + 2СО₂

М(C₆Н₁₂О₆) = 180 г/моль

2М(CО₂) = 88 г/моль

22 г CО₂—- х г C₆Н₁₂О₆

88 гCО₂ —-  180 г C₆Н₁₂О₆

4. 180 г 20%-тті глюкоза ерітіндісі күміс (I) оксидінің аммиактағы ерітіндісімен әрекеттескенде 40 г күміс түзілген болса, күмістің шығымы (%)

Шешуі: С₆Н₁₂О₆ + Аg₂O С₆Н₁₂О₇ + 2Ag↓

М(С₆Н₁₂О₆) = 180 г/моль

2М(Ag) = 216 г/моль

m(С₆Н₁₂О₆)=180 г · 0,2 = 36 г

х г Ag—- 36 г С₆Н₁₂О₆

216 г Ag —-  180 г С₆Н₁₂О₆

40 г Ag—- х %

43,2 г Ag —-  100 %

Өз-өздерін бағалау критеримен.

IV.Сабақты бекіту.Сематикалық карта.Кесте толтыру.

1. Берілген кестені толтырып, глюкозаның химиялық қасиеттерін сипаттаңдар.

2. Қосымша әдебиеттерді пайдаланып, көмірсутектерді сипаттап, төмендегі кестені толтырыңдар:

Өз-өздерін бағалау

Смайликтер арқылы

Топ басшысы бағалау